Ο Χριστιανισμός στην Κρήτη (63-65 μ. Χ)
Ο Άγιος Παύλος, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς τη Ρώμη, σταμάτησε και κήρυξε την χριστιανική πίστη στην Κρήτη. Μετέδωσε την πίστη στη ζωή και τα θαύματα του Ιησού, την ασκητική ζωή, την αγάπη και την αλληλεγγύη.
Από τότε η Κρήτη, έγινε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο. Οι παλαιοί ναοί του δωδεκάθεου, έγιναν σπουδαίες βασιλικές ,οι σπηλιές μετατράπηκαν σε εκκλησίες. Σε όλη την έκταση του νησιού είναι εμφανής η παρουσία χριστιανικών μνημείων που προκαλούν δέος στον επισκέπτη και τον ερευνητή. Εκτός από τη μεγαλειώδη βασιλική του Αγίου Τίτου στη Μητρόπολη, σώζονται ίχνη ανάλογων θρησκευτικών μνημείων στη Χερσόνησο, στο Φραγκοκάστελο, στην Ελούντα, στην Αλμυρίδα, στο Πάνορμο, στα Γουλεδιανά, στη Σούγια, στην Ελεύθερνα και αλλού.
Η πολιτισμική και λαογραφική ζωή του νησιού προσαρμόστηκε γύρω από την χριστιανική πίστη, τις εορτές, τα ήθη και τα έθιμά της.
Από τη Ρωμαϊκή- Βυζαντινή κυριαρχία στην Ενετοκρατία
Α’ Ρωμαϊκή- Βυζαντινή περίοδος κυριαρχίας (330 – 824 μ. Χ)
Η Κρήτη βρισκόταν κατά τον 4ο αιώνα μ. Χ υπό την κυριαρχία της τότε ενωμένης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αποτελούσε μια μικρής σημασίας επαρχία της τεράστιας ρωμαϊκής περιφέρειας. Η πρωτεύουσα της περιοχής εκείνη την εποχή ήταν η Γόρτυνα. Τον 6ο αιώνα ο πληθυσμός του νησιού ανέρχονταν στους 250.000 κατοίκους, που στην πλειοψηφία ήταν χριστιανοί με εξαίρεση ενός μικρού αριθμού Εβραίων.
Αραβοκρατία (330- 824 μ. Χ)
Στο μεταξύ είχε επέλθει το ρήγμα μεταξύ ανατολικής και δυτικής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και το ανατολικό τμήμα είχε ανεξαρτητοποιηθεί και μετατραπεί στη λεγόμενη Βυζαντινή αυτοκρατορία. Η Βυζαντινή αυτοκρατορία ήταν πλέον υπεύθυνη για την ασφάλεια της Κρήτη. Η πρώτη περίοδος κυριαρχία της Ρωμαϊκής – Βυζαντινής αυτοκρατορίας διήρκησε από το 330 μέχρι 824 μ .Χ όταν στο νησί πραγματοποιήθηκε Αραβική εισβολή.
Την εισβολή πραγματοποίησαν μια μεγάλη ομάδα εξόριστων από την μουσουλμανική Ισπανία έφθασαν στο νησί και ξεκίνησαν την κατάκτησή του. Η Αραβική επικράτηση διήρκησε από το 824 μέχρι το 961 μ. Χ και ήταν σημαντικό πλήγμα για τη Βυζαντινή διοίκηση καθώς εξέθεσε τα παράλια και τα νησιά του Αιγαίου στις πειρατικές επιδρομές των Σαρακηνών. Ο Βυζαντινός στρατός προσπάθησε επανειλημμένως να ανακτήσει τη νήσο αλλά όλα οι προσπάθειες έπεφταν στο κενό.
Παρά τις προσπάθειες, δεν κατάφεραν να εμποδίσουν την εγκαθίδρυση σαρακηνικής βάσης στον Χάνδακα (σημερινό Ηράκλειο) στο βόρειο τμήμα της νήσου, που έγινε η νέα πρωτεύουσα του Εμιράτου της Κρήτης.
Β΄ Βυζαντινή περίοδος κυριαρχίας (960/61-1204 μ. Χ)
Η σημαντικότερη εκστρατεία για την ανάκτηση της Κρήτης από τους άραβες, δόθηκε από τον βυζαντινό στρατό υπό τον στρατηγό Νικηφόρος Β´ Φωκάς το 960/61. Μια τεράστιας στρατιωτικής δύναμης αγκυροβόλησε στο νησί και πολιόρκησε επιτυχώς τον Χάνδακα, επαναφέροντας την Κρήτη στο Βυζάντιο. Έτσι ξεκίνησε η δεύτερη περίοδος της Βυζαντινής κυριαρχίας στο νησί που διήρκησε μέχρι την αποδυνάμωση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας το 1204 λόγω της νίκης των Σταυροφόρων στην Δ’ Σταυροφορία.
Ενετοκρατία (1204- 1715 μ. Χ)
Με την άλωση του Βυζαντίου, η Κρήτη παραχωρείτε στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Όμως ο Πεσκατόρε, αρχιπειρατής και κόμης της Μάλτας, θα προλάβει να καταλάβει το νησί και να κατασκευάσει οχυρά φρούρια. Δεν θα μπορέσει, όμως να αντισταθεί στην αντεπίθεση των Ενετών, και τελικά το 1211 η Κρήτη θα περιέλθει πλήρως στον έλεγχο της Βενετίας. Έτσι ξεκίνησε η περίοδος της Ενετοκρατίας που διήρκησε από το 1204 μέχρι το 1715 όπου το νησί κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς.
Τα Χανιά, το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο γίνονται ορμητήρια των Ενετών, οι οποίοι χτίζουν οχυρωματικά έργα που διασώζονται μέχρι σήμερα. Οι Ενετοί θα προσπαθήσουν να στεριώσουν την κυριαρχία τους με τη
μεταφορά εποίκων, τη διαμόρφωση φεουδαρχικών σχέσεων στην ύπαιθρο, την ανοικοδόμηση εκτεταμένου δικτύου οχυρών και κτιρίων και τη διαμόρφωση αποτελεσματικής διοίκησης. Όμως, η καθυπόταξη του νησιού κάθε άλλο παρά εύκολη υπόθεση ήταν καθώς υπήρχαν περιπτώσεις εξεγέρσεων εναντίον των κατακτητών.
Παρόλα αυτά δόθηκε στο νησί η μορφή της βενετσιάνικης οικοδόμησης και τρόπου ζωής. Ακόμα και οι αστικές ενδυμασίες άλλαξαν και έγιναν πιο ιταλικές.
Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας στο νησί επικρατούσαν ειρηνικές συνθήκες. Οι τέχνες έφτασαν στο απόγειό τους, όπως η ζωγραφική, η μουσική, το θέατρο, η ποίηση και η λογοτεχνία καθώς επίσης αναδύθηκαν σημαντικές προσωπικότητες του ελληνικού πολιτισμού. Σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα της εποχής είναι ο Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου και η Ερωφίλη του Γεωργίου Χορτάτση.
Αξιοσημείωτη είναι και η εξέλιξη στην αγιογραφία χάρη σε δύο σημαντικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες, τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο (El Greco) και τον Μιχαήλ Δαμασκηνό.
Όλα αυτά διακόπηκαν όταν το 1715 παραδόθηκε το τελευταίο ενετικό οχυρό στους Οθωμανούς και η Κρήτη περιέπεσε στον Οθωμανικό ζυγό.