Κατά τον Αθηναίο οι Κρητικοί βάδιζαν στη μάχη υπό τον ήχο της λύρας, έθιμο το οποίο κράτησε ως τους επαναστατικούς χρόνους, που μετά την μάχη κατά του Τούρκου κατακτητή, οι επαναστάτες έφερναν μαζί τους την λύρα και χόρευαν. Το στοιχείο αυτό δείχνει τη μακρόχρονη και ακατάλυτη δύναμη του τραγουδιού και του χορού της Κρήτης.
Οι ρίζες της κρητικής μουσικής βρίσκονται βαθειά ριζωμένες στην κλασσική αρχαιότητα και τον Κρητικό μύθο. Ένα παράδειγμα του Κρητικού μύθου ήταν όταν η Ρέα για να μην ακούγονται οι κλαυθμυρισμοί του νηπίου Δία , εμπιστεύτηκε τους Κορυβάντες και τους Κουρήτες οι οποίοι χτυπούσαν τύμπανα, κύμβαλα, σείστρα και άλλα όργανα προκαλώντας δαιμονιώδη θόρυβο. Η παροιμιώδης και πρωτόγονη αυτή μουσική θεωρείται ως ο πρόδρομος της Κρητικής μουσικής και τα κρουστά όργανα που χρησιμοποιούσαν, ήταν τα πρώτα Κρητικά όργανα. Παρά τις αλλεπάλληλες κατά καιρούς κατακτήσεις της Κρήτης, παρά τους διωγμούς και τις καταπιέσεις των κατακτητών, οι Κρητικοί διατήρησαν με πείσμα και φανατισμό ανέπαφη τη μουσική τους.
Στην περίοδο της ενετοκρατίας καλλιεργείται παράλληλα με την εκκλησιαστική και κοσμική μουσική. Με τα τραγούδια οι Κρητικοί εκφράζουν συναισθήματα χαράς, λύπης, τον ενθουσιασμό, την αισιοδοξία, τον πόνο, τον πόθο και τον έρωτα. Επίσης εξιστορούν ιστορικά γεγονότα, υμνούν τους ήρωες της φυλής τους και τραγουδούν άλλα περιστατικά από την εθνική και κοινωνική ζωή. Οι μαντινάδες μάλιστα έχουν παγκρήτιο χαρακτήρα και συνοδεύουν όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις. Δεν νοείται γάμος, βάφτιση, πανηγύρι, παρέα ή συγκέντρωση, χωρίς μαντινάδες, που κλείνουν μέσα τους υψηλές ευαισθησίες και νοηματικό περιεχόμενο.
Παρότι ηλύραείναι αναμφίβολα ο βασιλιάς ή η βασίλισσα της κρητικής μουσικής, ενδιαφέρον παρουσιάζουν και άλλα όργανα. Εκτός λοιπόν από τη λύρα, άλλα παραδοσιακά λαϊκά μουσικά όργανα που χρησιμοποιούνται σήμερα στην Kρήτη, άλλα σε μεγαλύτερο κι άλλα σε μικρότερο βαθμό, είναι το λαγούτο, το βιολί, η βιολόλυρα, το μαντολίνο, η κιθάρα, το μπουλγαρί, η μ(π)αντούρα ή ασκομ(π)αντούρα, το χαμπιόλι και το νταουλάκι.