Η ολοκληρωτική καύση μιας πόλης, μιας κοινότητας, ενός χωριού, μιας ολόκληρης ανθρωπότητας. Προκειται για μια πολεμική τακτική υποταγής και πειθαναγκασμού των κατακτημένων, εφαρμοστέα από την αρχαιότητα ακόμα, που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου από τα γερμανικά στρατεύματα. Αρχικά εμφανίστηκε ως μέσο περιορισμού των ιδεολογικών ή και θρησκευτικών αντιφρονούντων προς τα απολυταρχικά ιδεώδη του Τρίτου Ράιχ και εξελίχθηκε σε αφανισμό κάθε μορφής ζωής που θα μπορούσε να αποτελεί πιθανό κίνδυνο στα σχέδια εξάπλωσης της Άριας Φυλής, όπως συνέβη στην περίπτωση της Ελλάδας. Ο ελληνικός λαός πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος επειδή αντιστάθηκε, πολέμησε και δεν δέχθηκε να παραδοθεί αμαχητί.
Η ΑΝΑΔΥΣΗ ΚΑΙ Η ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΟΥ ΝΑΖΙΣΜΟΥ
Με την λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενός πολέμου που μετέτρεψε την εκπολιτισμένη Ευρώπη σε πηγή κάθε μορφής βίας, η ηττημένη Γερμανία βίωσε τον απόλυτο αποκλεισμό και εξευτελισμό, μέχρι το καλοκαίρι του 1919 που αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει με τους νικητές συμμάχους. Μέσα από αυτή την ασυγχώρητη εξαθλίωση του γερμανικού λαού, δεν θα μπορούσε να αναδυθεί οτιδήποτε άλλο εκτός του ολοκληρωτικού φασισμού, που πήρε σάρκα και οστά με το ναζιστικό κίνημα.
Πρόκειται για ένα μεσαιωνικό σχήμα, όπου ο καθαρός και ενάρετος γερμανικός λαός, η Άρια Φυλή, θα έσωζε και θα εξιλέωνε την ανθρωπότητα από τον όλο και αναδυόμενο κίνδυνο της Σοβιετικής Ένωσης. Όσοι συμφωνούσαν με το ναζιστικό ιδεώδες, ήταν σύμμαχοι και συνοδοιπόροι σωτήρες. Όσοι διαφωνούσαν, αντιστέκονταν, διέφεραν ή αποτελούσαν φορέα μπολσεβικικών ή επαναστατικών ιδεών όπως οι Εβραίοι ή οι Σλάβοι, θεωρούνταν απειλή από την οποία έπρεπε να απαλλαχτεί ο κόσμος.
Γι’ αυτό τον σκοπό δημιουργήθηκε μια οργανωμένη βιομηχανία θανάτου αποτελούμενη από στρατόπεδα συγκέντρωσης, φυλακές και κρεματόρια. Εκεί, όσοι κρίνονταν επικίνδυνοι από το ναζιστικό καθεστώς έβρισκαν τραγικό θάνατο, αφού πρώτα εξυπηρετούσαν μέχρι εξαντλήσεως την ανάγκη της γερμανικής πολεμικής βιομηχανίας για όλο και περισσότερα πολεμοφόδια.
Αυτό όμως δεν ήταν αρκετό.
Οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις, αποκτώντας όλο και περισσότερη δύναμη, κατακτώντας όλο και περισσότερα εδάφη, παραβίασαν για πρώτη φορά στα χρονικά την Συνθήκη της Χάγης που θεμελίωσε το 1899 και το 1907 τον διαχωρισμό μεταξύ άμαχου και ένοπλου πληθυσμού. Σε μια ανεξέλεγκτη επίδειξη ισχύος, εφαρμόστηκαν συστηματικοί βομβαρδισμοί εντός των ευρωπαϊκών πόλεων, χιλιόμετρα μακριά από την πρώτη γραμμή του πυρός, αρχής γενομένης από την Πολωνία, όπου μεγάλο μέρος του πληθυσμό κινήθηκε προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στη συνέχεια τα βομβαρδιστικά ισοπέδωσαν την Βαρσοβία και ότι θύμιζε ζωή. Μέσα σε αυτό τον ολοκληρωτικό όλεθρο που απλωνόταν χωρίς έλεος και εμπόδιο σε όλες τις ελεύθερες χώρες της γηραιάς ηπείρου, γενοκτονία και ολοκαύτωμα δεν διαχωρίζονταν πια.
Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ
Η μοίρα των λαών δεν άργησε να έρθει και στα ελληνικά εδάφη. Σε αντίθεση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, η Ελλάδα δεν ήταν στην λίστα των μισητών και επικίνδυνων εθνών για το Γερμανικό έθνος. Ο φιλελληνισμός τους και η υιοθέτηση αρχαιοελληνικών συμβόλων έδωσε μια ανάπαυλα απέναντι στην σκληρότητα των κατακτητών, τουλάχιστον τον πρώτο καιρό της εισβολής. Όμως αυτό δεν άργησε να αλλάξει.
Η ΚΡΗΤΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ – ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ – ΤΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ
Μετά την κατάληψη της Ηπειρωτικής Ελλάδας, έμενε ακόμα μία κατάκτηση ώστε να ανοίξει ο δρόμος προς την Αφρική και να δημιουργηθεί σημαντικό ορμητήριο στα νότια της Ευρώπης. Η Κρήτη το 1941, μπροστά σε έναν κόσμο εκσυγχρονισμένο, με τάνκερ, οπλοπολυβόλα και αεροπλάνα φάνταζε παλαιική. Η μικρή κρητική αγροτική κοινωνία στα μάτια των μεγάλων και φιλόδοξων κατακτητών έμοιαζε αιώνες πίσω.
Κανείς δεν περίμενε αυτό το νησί στην άκρη της Ευρώπης, ένα νησί χωρίς ιδιαίτερη συμμαχική παρουσία και με όλους τους μάχιμους άντρες να αγωνίζονται στο ελληνοαλβανικό μέτωπο, να υψώσει ανάστημα. Κανείς δεν περίμενε να αντισταθεί ο κρητικός λαός σθεναρά στην αεροπορική επιχείρηση με το κωδικό όνομα «Ερμής», που ξεκίνησε τα ξημερώματα της 20ης Μαΐου 1941 και διήρκησε μέχρι την 1η Ιουνίου 1941. Κανείς δεν περίμενε ότι οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές θα έβρισκαν τον θάνατο όχι μόνο από τα πυρά των συμμάχων αλλά από πέτρες και αγροτικά εργαλεία που βαστούσαν απλοί πολίτες, γέροι γυναίκες, παιδιά.
Η Μάχη της Κρήτης, ολόκληρης της Κρήτης, όχι μόνο κατά την εισβολή αλλά και κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής υπήρξε ο λόγος αλλαγής της γερμανικής κατακτητικής τακτικής απέναντι στο ελληνικό έθνος. Βρέθηκαν αντιμέτωποι με την πρώτη σημαντική ήττα τους σε πολεμική επιχείρηση και στην πρώτη λαϊκή ευρωπαϊκή εξέγερση από την αρχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ένα μαζικό ένοπλο και άοπλο κίνημα αντίστασης ερήμην του επίσημου κράτους, ερήμην των συμμάχων, ερήμην των επίσημων αρχών και κάτι τέτοιο έκρυβε μεγάλους κινδύνους για τον Άξονα στην συνέχεια του πολέμου. Ήταν η αρχή για τον αντάρτικο ξεσηκωμό και σε άλλα σημαία της ελληνικής επικράτειας. Στα μάτια των Γερμανών οι ανυπότακτοι Έλληνες υποβαθμίστηκαν σε αναλώσιμο έθνος. Αποτελούσαν επικείμενη απειλή.
Στην Κρήτη δεν άργησε να οργανωθεί και να εξαπλωθεί το αντιστασιακό κίνημα. Σε κάθε χωριό, σε κάθε τόπο, υπήρχαν κρυφές ομάδες κυρίως ανδρών που εγκατέλειπαν τα σπίτια και τις οικογένειες και ανέβαιναν στα βουνά. Στόχος τους ήταν η αναχαίτηση, η αποδυνάμωση και ο αντιπερισπασμός των εχθρικών δυνάμεων με κάθε δυνατό μέσο. Είτε με ανοικτή συμπλοκή και ενέδρες είτε με δολοφονίες αξιωματούχων και στρατιωτών είτε καταστροφή των σημείων εφοδιασμού. Όσο περισσότερα και ισχυρότερα τα χτυπήματα τόσο λιγότερα δεινά για το νησί. Σημαντικό ρόλο σε αυτό τον αγώνα επιτέλεσαν και οι γυναίκες του τόπου. Είχαν επωμιστεί το καθήκον της προμήθειας τροφίμων, πυρομαχικών και ρούχων στους αντάρτες, έκρυβαν αντιστασιακούς και ξένους συμμάχου και περιέθαλπαν τους τραυματίες. Αυτό το άνευ όρων ελεύθερο και γεμάτο αυταπάρνηση πνεύμα των Ελλήνων, επέφερε τις σκληρότερες των ποινών. Η Ελλάδα όλη ένα ολοκαύτωμα.
Χρησιμοποιώντας ως αφορμή την συμμετοχή μεγάλου μέρους του πληθυσμού σε αντιστασιακές ενέργειες, επιθέσεις κατά των Γερμανών αξιωματούχων, βοήθεια και φυγάδευση συμμάχων ξεκίνησε μια περίοδος φυλακίσεων, συλλήψεις εκβιασμού, οριοθέτηση απαγορευμένων ζωνών και προστίμων. Όταν καμία από τις συνηθισμένες τακτικές καταστολής και υποταγής δεν έδειχνε να έχει αποτέλεσμα εφάρμοσαν μια νέα, σκληρότερη και χωρίς έλεος τακτική. Τα αντίποινα.
Βασιζόμενοι στο δόγμα της συλλογικής ευθύνης όταν ένα χωριό ή μια ομάδα χωριανών συμμετείχε σε ύποπτες ή αντιστασιακές ενέργειες εναντίον των κατακτητών τότε η τιμωρία εφαρμοζόταν στο σύνολο της κοινότητας και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και σε διπλανά χωριά που ενδεχομένως να μην είχαν καμία απολύτως ανάμειξη.
Στο γενικότερο πλαίσιο της τρομοκρατίας χρησιμοποίησαν γραπτές προειδοποιήσεις και απαγορεύσεις ακόμα και μέσα από τοπικές εφημερίδες. Σημαντική βοήθεια, στο όλο εγχείρημα καταστολής του εξεγερμένου κρητικού λαού, πρόσφεραν φιλογερμανοί Έλληνες, οι λεγόμενοι δοσίλογοι, που δεν δίσταζαν να καταδώσουν και να δουν τους συμπατριώτες τους να καίγονται ή να εκτελούνται προκειμένου να τύχουν της εύνοιας του κατακτητή ή από φόβο μην έχουν την μοίρα του κυνηγημένου. Για κάθε δράση υπήρχε μια αντίδραση. Για έναν στρατιώτη, δέκα Έλληνες. Για κάθε δωσίλογο, είκοσι Έλληνες. Για έναν αξιωματούχο, τριάντα, σαράντα ακόμα και ολόκληρα χωριά, ανάλογα τις αποφάσεις του κάθε διοικητή.
Ακολούθησε μια περίοδος ανελέητων και αλόγιστων διώξεων, καταστροφών οικισμών, λεηλασιών, βασανιστηρίων, εκτοπισμών ολόκληρων χωριών και ομαδικών εκτελέσεων, με αφετηρία την ομαδική εκτέλεση 25 ανδρών στο Κοντομάρι Χανίων την 2η Ιουνίου 1941 και η εκ θεμελίων ισοπέδωση της Καντάνου Χανίων μια μέρα μετά, την 3η Ιουνίου 1941.
Η εκτέλεση στον Ελαιώνα – Κοντομάρι Χανίων
Οι εισβολές σε χωριά και μοναστήρια, η πυρπόληση, η καταστροφή, οι συλλήψεις, οι εκτελέσεις και ο εκτοπισμός ακόμα και σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν συχνό αν όχι καθημερινό φαινόμενο. Μετά την διάσπαση του Άξονα και την συστηματική απώλεια συμμάχων, οι Γερμανοί κατακτητές, ένιωθαν τον κλοιό να σφίγγει γύρω τους και το όνειρο της αυτοκρατορικής παντοδυναμίας της Άριας φυλής να καταρρέει. Και έτσι σαν ένδειξη δύναμης και ισχύος έπρατταν τη μια θηριωδία μετά την άλλη. Μπροστά στον θάνατο καμία διάκριση. Άνοιγαν πυρ ακόμα και χωρίς να υπάρχει λόγος καταστολής. Στις 14 Αυγούστου 1944 στα Ανώγεια Ρεθύμνου ένα παιδί 8 ετών εκτελείται.
Αποκορύφωμα του εκδικητικού αυτού ξεσπάσματος απέναντι στην θέληση για ελευθερία υπήρξαν οι ομαδικές εκτελέσεις από την Βέρμαχτ, 451 πολιτών της επαρχίας Βιάννου Ηρακλείου και της Ιεράπετρας στις 14 Σεπτεμβρίου 1943 καθώς και το ολοκαύτωμα των Ανωγείων Ρεθύμνου. Στις 13 Αυγούστου 1944 ξεκίνησαν να καίνε και να εκτελούν. Είκοσι τέσσερις μέρες και νύχτες προσπαθούσαν με πυροβολικό και αεροπορία. Τελικά η καταστροφή ολοκληρώθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 1944.
«Έχω παρακολουθήσει εκτελέσεις σε άλλες χώρες που έχουμε κατακτήσει. Μ’ αυτό που συνάντησα στα χωριά της Βιάννου δεν το είδα πουθενά. Άντρες και γυναίκες αντίκριζαν τον θάνατο ψύχραιμα κι έστηναν το κορμί τους περήφανα μπροστά στις κάνες των τουφεκιών. Μητ’ ένας τους δεν έκλαψε, μήτ’ ένας τους δεν ζήτησε οίκτο ή χάρη. Μα τη ζωηρότερη εντύπωση μου έκανε ένας ογδοντάχρονος σ’ ένα χωριό της Βιάννου. Βρισκότανε στη μέση, στη γραμμή των ανδρών που θα εκτελούσαμε. Ζήτησε να πει κάτι στον αξιωματικό. Πλησίασα με έναν διερμηνέα. Αυτός βγήκε από την γραμμή και βγάζοντας το δακτυλίδι του μου το πρόσφερε λέγοντας: Πάρε τούτο το δακτυλίδι. Στο χαρίζω για να θυμάσαι σε όλη σου τη ζωή πως σκότωσες έναν αθώο ογδοντάχρονο».
Γερμανός Αξιωματικός εκτελεστικού αποσπάσματος στη Βιάννο
«Η καταστροφή διήρκησε είκοσι περίπου ημέρας. Αποστάλλει ειδική υπηρεσία μηχανικού, ήτις και επέφερεν δία δυναμίτιδος τελείαν ισοπέδωσιν του χώρου ένθα ήσαν εκτισμένα τ’ Ανώγεια. Τοιούτον υπήρξεν το τέλος της ηρωικής κωμοπόλεως Ανωγείων, ανθισταμένης επί τετραετίαν εις τον κατακτητή, προσφέρουσαν τέλος εαυτήν ολοκαύτωμα χάριν του εθνικού αγώνος και της ελευθερίας των λαών».
Στρατιωτικός Διοικητής Ηρακλείου
Τραγικότερη φιγούρα είναι η γυναίκα της Κρήτης. Η μάνα, η χήρα, η κόρη, η αδερφή. Ο αφανής ήρωας που στάθηκε με απαράμιλλο θάρρος μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα όταν την συνέλαβαν για συνεργία σε αντιστασιακές ενέργειες, που έφευγε κρυφά τις νύχτες για να προμηθεύει τους αντάρτες και να περιθάλπει τους φυγάδες και τους ασθενείς. Εκείνη που με καρτερικότητα υπέμεινε τον πόνο του χαμού, που άνοιξε με τα ίδια της τα χέρια τάφους για τους νεκρούς της, που είδε το βιος της να γίνεται στάχτη και την μητρική της αγκαλιά άδεια. Το σπίτι της βουβό. Εκείνη που έμεινε πίσω να μεγαλώσει, να ταΐσει και να αναστήσει τα ορφανά και φοβισμένα παιδιά της. Σε εκείνη χρωστάει το έθνος την ανάσταση της καταρρακωμένης ψυχής του.
Με την απελευθέρωση της Κρήτης από τον γερμανικό ζυγό τον Μάιο του 1945, αρχίζει ο απολογισμός. Το 1940 είχαν καταγραφεί 147.390 σπίτια και στο τέλος του πολέμου 12.094 είχαν καταστραφεί ολοσχερώς και 2.611 μερικώς ενώ 236 οικισμοί του νησιού είχαν υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές έως και ολικό αφανισμό. Όσο για τις ανθρώπινες απώλειες είναι ανυπολόγιστες. Ο κρητικό λαός πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος στον βωμό της ελευθερίας.
Η ιστορία μας διδάσκει ότι μέσα από μεγάλες καταστροφικές για την ανθρωπότητα περιόδους, περιόδους σκοταδισμού, ο κόσμος αναγεννάτε από τα ερείπια αρκεί να μην ξαναγίνουν τα ίδια λάθη. Και ο μόνος τρόπος να μην επαναληφθούν αυτές οι αιματηρές στιγμές της ιστορίας είναι να μην ξεχαστούν εκείνοι που οραματίστηκαν έναν κόσμο με αξιοπρέπεια, έναν κόσμο ελεύθερο και θυσιάστηκαν για αυτό το όραμα. Έναν κόσμο που δε θα θρηνούμε για τον θάνατο αλλά θα χαιρόμαστε για τη ζωή!
Είθε αυτός ο κόσμος που έμαθε να λάμπει μέσα από τα σκοτάδια του να μην ξανά μαυρίσει ποτέ!
«Έτσι παιδιά αποχτιέται η λευτεριά»
Ηρακλής Πνευματικάκης, Πρόεδρος της Κοινότητας Βιάννου (Την ώρα της εκτέλεσης των κατοίκων της Βιάννου)
ΜΑΡΤΥΡΙΚΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
| ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΕΩΝ | |
| ΑΓΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ- ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΑΛΚΙΑΝΟΣ-ΔΗΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ | 1/8/1941 |
| ΑΜΙΡΑ- ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΑΝΩ ΜΕΡΟΣ- ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΑΝΩΓΕΙΑ- ΔΗΜΟΣ ΑΝΩΓΕΙΩΝ | 13/8/1944-5/9/1944 |
| ΒΟΡΙΖΙΑ- ΔΗΜΟΣ ΦΑΙΣΤΟΥ | 27/8/1943 |
| ΒΙΑΝΝΟΣ- ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 4-15/9/1943 |
| ΒΑΧΟΣ-ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΒΡΥΣΕΣ ΑΜΑΡΙΟΥ- ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΡΙΟΥ | 22/8/1944 |
| ΓΔΟΧΙΑ-ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ | 14/9/1943 |
| ΓΕΡΑΚΑΡΙ- ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΡΙΟΥ | 22/8/1944 |
| ΔΑΜΑΣΤΑ- ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ | 21/8/1944 |
| ΚΑΛΑΜΙ- ΔΗΜΟΣ ΛΕΙΒΑΔΕΩΝ | 14/9/1943 |
| ΚΑΜΑΡΕΣ- ΔΗΜΟΣ ΦΑΙΣΤΟΥ | 4/5/1944 |
| ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΙ- ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΚΑΝΔΑΝΟΣ- ΔΗΜΟΣ ΚΑΝΤΑΝΟΥ-ΣΕΛΙΝΟΥ | 2/6/1941 |
| ΚΑΛΗ ΣΥΚΙΑ- ΔΗΜΟΣ ΡΕΘΥΜΝΟΥ | 6/10/1943 |
| ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ- ΔΗΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ | 8-11/10/1943 |
| ΚΑΤΩ ΣΥΜΗ- ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΚΟΞΑΡΕ- ΔΗΜΟΣ ΑΓ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ | 29/8/1944 |
| ΚΟΝΤΟΜΑΡΙ- ΔΗΜΟΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ | 2/6/1941 |
| ΚΡΕΒΒΑΤΑ- ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΚΡΥΑ ΒΡΥΣΗ- ΔΗΜΟΣ ΑΓ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ | 22/8/1944 |
| ΚΟΥΣΤΟΓΕΡΑΚΟ-ΔΗΜΟΣ ΚΑΝΤΑΝΟΥ-ΣΕΛΙΝΟΥ | 28/9/1942 |
| ΛΙΒΑΔΑΣ- ΔΗΜΟΣ ΚΑΝΤΑΝΟΥ-ΣΕΛΙΝΟΥ | 28/9/1942 |
| ΛΟΧΡΙΑ-ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΡΙΟΥ | 4/5/1944 |
| ΜΑΓΑΡΙΚΑΡΙ-ΔΗΜΟΣ ΦΑΙΣΤΟΥ | 4/5/1944 |
| ΜΑΛΑΘΥΡΟΣ-ΔΗΜΟΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ | 28/8/1944 |
| ΜΑΛΕΣ- ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ | 14/9/1943 |
| ΜΟΥΡΝΙΕΣ-ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ | 16/9/1943 |
| ΜΟΝΗ- ΔΗΜΟΣ ΚΑΝΤΑΝΟΥ-ΣΕΛΙΝΟΥ | 3/6/1941 |
| ΜΥΘΟΙ- ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ | 14/9/1943 |
| ΜΥΡΤΟΣ- ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ | 15/9/1943 |
| ΠΑΛΙΑ ΡΟΥΜΑΤΑ ΚΙΣΣΑΜΟΥ | 15/8/1944 |
| ΠΑΡΣΑ- ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ | 14/9/1943 |
| ΠΕΥΚΟΣ-ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΡΙΖΑ-ΔΗΜΟΣ ΙΕΡΑΠΕΤΡΑΣ | 15/9/1943 |
| ΡΟΔΑΚΙΝΟ-ΔΗΜΟΣ ΑΓ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ | 17/8/1943 |
| ΣΑΚΤΟΥΡΙΑ- ΔΗΜΟΣ ΑΓ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ | 22/8/1944 |
| ΣΑΡΧΟΣ- ΔΗΜΟΣ ΜΑΛΕΒΙΖΙΟΥ | 13/8/1944 |
| ΣΚΙΝΕΣ-ΔΗΜΟΣ ΠΛΑΤΑΝΙΑ | 1/8/1941 |
| ΣΟΥΓΙΑ- ΔΗΜΟΣ ΚΑΝΤΑΝΟΥ- ΣΕΛΙΝΟΥ | 29/9/1943 |
| ΣΥΚΟΛΟΓΟΣ-ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
| ΤΟΠΟΛΙΑ ΚΙΣΣΑΜΟΥ- ΔΗΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ | 29/8/1944 |
| ΤΥΜΠΑΚΙ- ΔΗΜΟΣ ΦΑΙΣΤΟΥ | ΦΕΡΒΟΥΑΡΙΟΣ 1941 |
| ΧΟΝΔΡΟΣ- ΔΗΜΟΣ ΒΙΑΝΝΟΥ | 14/9/1943 |
Γεωργία Κωνσταντινίδου
Ιστορικός
Κοσμήτορας του Λαογραφικού Χορευτικού Ομίλου ‘Κρήτες’
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1] Πρακτικά 1ου Πανελλαδικού Συνέδριου Για τα Ολοκαυτώματα, Επιμέλεια: Γ.Δ. Χρηστάκης και Α.Ν. Αγγελάκης., Περιφέρεια Κρήτης, Δήμος Βιάννου, Ένωση Θυμάτων Ολοκαυτώματος Βιάννου, Ηράκλειο, Δεκέμβριος 2011.
2] Γεώργιος Ι. Παναγιωτάκης, Η γυναίκα της Κρήτης Στο χθες και το σήμερα, Κρήτη Β’ Έκδοση.
