H παρουσία του βιολιού στην Kρήτη, επισημαίνεται από τα τέλη του 16ου αιώνα σε πολλές πηγές, φιλολογικές, αρχειακές, μουσειακές (κεντήματα) κ.λπ.και πρέπει να ήρθε στα αστικά κέντρα της Κρήτης την εποχή της Ενετοκρατίας. Στις περιοχές που διαδόθηκε, ή και κάποια στιγμή κυριάρχησε, ακόμη κι αν αυτό συνέβη μέσα του 17^ου αιώνα (1650), είναι πολύ πιθανόν ότι υπήρχε ήδη παλαιότερα λύρα, η οποία συνυπήρξε με το βιολί για ένα μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα και είτε τελικά εισχώρησε όπως στην επαρχία Κισάμου, είτε συνυπάρχει ακόμη, όπως στους νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου.

Σε ορισμένες επαρχίες των νομών Χανίων (Κίσσαμος, Σέλινο), Λασιθίου (Σητεία, Ιεράπετρα) και Ηρακλείου παίζεται και τοβιολίσαν παραδοσιακό όργανο της Κρήτης. Το βιολί στο Ν. Λασιθίου είχε μερικές φορές σαν μουσικό συνοδό την κιθάρα.

Το βιολί παρέμεινε μέχρι τη δεκαετία του 1960 το πιο δημοφιλές όργανο στιςπερισσότερες περιοχές των νομών Χανίων, Λασιθίου και Ηρακλείου,όμως μετά τον πόλεμο και την εμφάνιση των μεγάλων πρωτομαστόρων λυράρηδων, άρχισε σιγά σιγά να κυριαρχεί η λύρα, με αποκορύφωμά της τις δεκαετίες του 60-70.

Oπαλαιότερος γνωστός λαϊκός βιολάτορας στην Kρήτη θεωρείται ο Στέφανος

Tριανταφυλλάκης ή Kιώρος (1715-1800) από τις Λουσακιές Κισσάμου

Χανίων, που εμπνεύστηκε ή διαμόρφωσε τη μουσική του πεντοζαλιού, καθώς

και αρκετούς σκοπούς του χανιώτικου συρτού. Άλλοι σημαντικοί πρωτομάστορες της  μουσικής παράδοσης θεωρούνται οι βιολάτορες Χάρχαλης, Μαύρος, Κωστής Παπαδάκης ή Ναύτης, ο Φώτης Κατράκης, ο Μιχάλης Κουνέλης κ.ά το βιολί καθιερώθηκε στη μουσική συνείδηση του Κρητικού λαού και έβαλε έντονα την σφραγίδα του στη μουσική παράδοση του τόπου.